ADİS
Eğer şu anda bu sayfayı okuyorsanız; muhtemelen konuşamayan otizmli bir çocuğunuz, motor nöron hastalığı (MNH) nedeniyle ellerini, sesini kullanamayan eşiniz veya felç geçirmiş bir ebeveyniniz olabilir. Ya da yakın çevrenizde doğuştan veya sonradan edinilmiş bir rahatsızlık sebebi ile iletişim güçlüğü çeken biri bulunuyordur ve siz iletişim aksaklıklarını giderebilmek adına bir arayış içine girmiş olabilirsiniz.
Öncelikle yalnız değilsiniz! Günümüzde on milyonlarca insan doğal konuşmayı kullanarak iletişim kurmakta zorlanıyor. Ancak bu durum kişide hayal kırıklığı, sosyal yaşamdan uzaklaşma (izolasyon) ve üzüntü gibi duygulara yol açıyor. İyi haber şu ki; bu kişilerin iletişimini güçlendirmek için ADİS ve yardımcı teknolojiler var.
ADİS nedir?
İngilizce’deki “Augmentative & Alternative Communication” kavramı dilimize “Alternatif ve Destekleyici İletişim Sistemleri” olarak geçmiştir. Bir kişinin “konuşmak” dışında iletişim kurmak için kullandığı yolların tümüne verilen addır. Destekleyici demek, konuşmada bozukluk veya kısıtlılık yaşayan kişinin konuşmasını, dilin işlevini arttırmak-desteklemek anlamına gelir. Alternatif ise; konuşamayan bir birey için doğal konuşmaya alternatif olarak sunulan bir araç anlamına gelir. Konuşma ve dil becerilerinde sorunlar yaşayan her yaştan kişi ADİS’i kullanabilir. Bazı kişiler yaşam boyunca ADİS kullanırken, bazıları da örneğin yoğun bakım sürecinde ya da ameliyat veya inme sonrası oluşan konuşma yitimi durumlarında geçici süreyle ADİS’i kullanabilirler. Alternatif ve destekleyici iletişim sistemlerinin “Teknolojisiz” , “Düşük Teknolojili” ve “Yüksek Teknolojili” olmak üzere farklı türleri vardır.
Özetle ADİS, bir kişinin doğal konuşmasına ek olarak veya onun yerine kullanılan bir araç, strateji, destek veya herhangi bir iletişim şeklidir.
Arttırıcı/destekleyici iletişim birçok farklı biçimde uygulanabilir ve kişiye kendini en iyi şekilde ifade etme yeteneği sunar. Genellikle aşağıdaki çözümlerin bir kombinasyonudur:
Teknolojisiz ADİS: Hareketler, beden dili, yüz ifadeleri, işaret etme ve seslendirme.
Düşük Teknolojili ADİS: Basılı iletişim panoları veya işaret edilebilen sembol ve/veya metinlerden oluşan sayfalar, kartlar vb.
Yüksek Teknolojili ADİS: Sembol ve metinleri konuşmaya dönüştüren dokunmatik ekranlı tabletler, baş faresi veya gözle kontrol edilen cihazlar.
Bir ebeveyn, bir özel eğitim öğretmeni, bir dil-konuşma terapisti veya bir bakım veren iseniz ya da kendiniz konuşma engelli biriyseniz ADİS çözümlerinden faydalanabilirsiniz.
Hadi Başlayalım
Sevdiğiniz biri felç geçirdi ve şu an hastanede yatış sürecinde ama sağlık çalışanları ile iletişim kurmakta zorlanıyor mu?
Konuşurken çabuk yorulan ve bir gün konuşamayabileceğini bilen ALS’li bir yakınınız mı var?
Yalnızca birkaç kelime söyleyebildiği için duygularını ifade edemeyen, sevdiği bir kitap hakkında konuşamayan, ne istediğini veya gününün nasıl geçtiğini anlatamayan ya da sözel iletişimi hiç olmayan bir çocuğunuz mu var?
Okulda etkinliklere katılmakta, müfredata erişmekte zorlanan veya yönergeleri takip etmekte sorunlar yaşayan öğrencileri olan bir eğitimci misiniz?
Yaşıtlarıyla etkileşime geçmekte zorlanan ama grubun bir parçası olmayı arzu eden otizmli birini mi tanıyorsunuz?
Eğer cevabınız evet ise; Alternatif ve Destekleyici İletişim (ADİS)’den yararlanabilirsiniz.
Yukarıda sıralananlar ve benzeri senaryolar size tanıdık geliyor ancak nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız, destek olmak istediğiniz bu kişinin hali hazırdaki iletişim başarısını gözden geçirerek başlayabilirsiniz. İletişim Başarı Taramasını buradan bilgisayarınıza indirebilirsiniz. Bu küçük taramayı mümkünse tüm iletişim ortaklarıyla birlikte yapmanız ADİS’e başlamadan önce mevcut durumu daha iyi analiz etmenize yardımcı olacaktır.
ADİS’te Başarı için Önemli İpuçları:
Faydaları bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış Alternatif ve Destekleyici İletişimde başarıya ulaşmak için 4 temel prensipten söz edebiliriz.
1- Pozitif İletişim Ortamı: ADİS’te başarıya ulaşmanın ilk adımı, tüm iletişim ekibini sürece dahil etmek ve pozitif bir iletişim ortamı oluşturmakla başlar. Pozitif bir iletişim ortamı sağlamanın yolu da kişiyi test etmeye değil, kullanımına odaklanmaktır. Süreç yanlışlar ve doğruların toplamından ibaret değil; denemeler, uygulamalar ve değerlendirmelerin birer çıktısını ortaya koyacak şekilde ilerlediğinde anlamlı bir çaba içinde oluruz. ADİS kullanıcısının kendini sınanıyormuş gibi hissetmesi yerine; deneme (erişilebilirlik), keşfetme (seçim yapma) ve öğrenme yoluyla iletişim kurabildiğini hissetmesi amaçlanmalıdır.
2- Yetkin Varsaymak: ADİS kullanıcısının yetkinliğini varsayarak bu yolculuğa başlamak ve tüm süreç boyunca bu varsayımla ilerlemek başarının anahtarı gibidir. Yetkinlik varsayımı, kişinin iletişim kurma ve öğrenme yeteneğine inanmak demektir. Genellikle bu “en az tehlikeli varsayım” olarak adlandırılır. Çünkü onun yeterliliğine inanmamak ve hiçbir şey yapmamak daha tehlikelidir. Yani yeterliliğe inanmanın kimseye bir zararı olmaz. Danışanınız, öğrenciniz ya da çocuğunuz belki de ciddi ölçüde engellidir ama yine de sizin ona inanmadığınızı anlayacaktır. Yeterli varsaymanın iki temel ilkesi vardır: “herkesin söyleyecek bir şeyi vardır” ve “herkes öğrenebilir”. Eğer bir kişi konuşarak iletişim kuramıyorsa onunla ilgili bilmediğimiz çok şey vardır. Hiçbir zaman dili anlama ve kullanma yeteneklerinden emin olamayız çünkü yeteneklerini ve potansiyelini henüz bilmiyoruz demektir. İşte bu sebeple en az tehlikeli varsayımı yaparak yetkinliğini varsaymalıyız. Uygun eğitim ve araçlar verildiğinde herkes öğrenebilir ve gelişebilir. Bu elbette herkesin her şeyi öğrenebileceği anlamına gelmez. Sadece bu kişilere doğru ADİS araçlarını sunmamız, bu araçlarla eğitim vermemiz ve ona zaman tanımamız gerekiyor. Bunlar olmadan kişinin gerçek potansiyelinin ne olduğunu bilmenin ve onu açığa çıkarmanın bir yolu yoktur.
3- Bütünsel Yaklaşım: ADİS, kullanıcının karşısına seçimler koyup onu dinlemekten ibaret değildir. ADİS, kullanıcı ile birlikte tüm yakın çevrenin katılımını ve öğrenmesini gerektiren bir iletişim yolculuğudur. Dolayısı ile başarıya giden yol bir takım olmaktan geçmektedir. Bu takımın merkezinde ADİS kullanıcısı vardır ve ekibin diğer üyeleri ebeveynler, eş, kardeşler, akrabalar, eğitimciler, bakım verenler ve elbette (başta dil ve konuşma terapisti olmak üzere) uzmanlardan oluşur. Tüm bu ekip üyeleri ADİS kullanıcısının hayatında kilit rol oynayan kişilerdir ve adis araçlarını kullanmanın en iyi yolunun modellenmesinde önemli bir role sahiptirler. İletişim ekibinin güçlendirilmesi iletişimcinin de güçlendirilmesi anlamına gelir. ADİS herkesi kapsayarak bütünsel bir yaklaşımla ele alındığında başarı da o denli yüksek olacaktır. Belirli bir zaman diliminde örneğin; yalnızca dil ve konuşma terapi seanslarında ve/veya evde yalnızca aile üyeleri ile adis’i kullanan bir çocuk okulda bu araçtan mahrum ise; bu durum öğrenmeyi geciktirecektir. Çünkü hiçbirimiz evde başka, okulda/iş yerinde başka yollarla iletişim kurmuyoruz.
4- Modelleme: ADİS’i öğrenen biri için kullanabileceğiniz en değerli strateji “modelleme”dir ve adis kullancısının tüm iletişim ortakları tarafından yapılır. Çünkü öğrenmenin bir diğer yolu da izlemek ve gözlemlemektir. Hangi yaşta olursak olalım, yeni bir şeyler öğrenmeye başladığımızda çoğu kez öğrenmeye çalıştığımız şeyin nasıl yapıldığını görmek ve izlemek isteriz. Çocuklar ise bu bilinçle değil; doğal bir gözlemci olarak izlerler. Özetle; adis hakkında yapılan tüm araştırmalar göstermiştir ki; modelleme adisi kullanan bireyler için öğrenmeyi kolaylaştırır. Adis’e yeni başlayan bir çocuğa “şuraya bas – şuna tıkla, şimdi bunu seçmen gerek” vb komutlar vermek yerine doğrudan kendiniz adisi kullanarak (öğretmeye çalışmadan) göstermeniz daha hızlı sonuçlar almanızı sağlar. Çocuk sizin sözlü yönergelerinizi dinlemek ve onları akılda tutmak yerine, sizin neyi nasıl yaptığınızı izleyerek (daha doğal bir yolla) daha kolay öğrenecektir. Modelleme bazen Destekli Dil Uyarımı, Destekli Dil Girdisi veya Doğal Destekli Dil olarak da adlandırılır. Adis kullanan birinin dil öğrenmesini desteklemek için gün boyu düzenli olarak modelleme yapılmalıdır. Örneğin; iletişim kurarken yalnızca istekler için değil; farklı nedenler için de modelleyin. Sohbetlerde ve doğal etkileşimlerde model olun.
Bizim ADİS’e yaklaşımımız:
Bize göre; “iletişim” temel bir insan hakkıdır: Herkesin hakkında konuşulan değil kendisi ile konuşulan konumda olmaya, kendisi ve çevresinde olup bitenlerle ilgili soru sormaya, kendi seçimlerini iletmeye, bir konuda onaylama ya da itiraz etme tercihini ortaya koymaya, kısacası iletişim kurmaya hakkı vardır.
İletişimini etkileyen bir rahatsızlığa sahip herkes için ADİS yalnızca duyulmak değil; aynı zamanda bu temel insan hakkına erişmek demektir. Herkesin her zaman kullanabileceği bir iletişim sistemine sahip olma hakkı vardır. Çünkü iletişim, biz var oldukça yaşamın her anında ihtiyaç duyduğumuz bir şeydir. İletişimde kısıtlılık kolayca tahmin edileceği gibi, pek çok başka sorunu da beraberinde getirir. ADİS, dil ve konuşma bozukluğuna sahip her yaştan her seviyeden kişinin etkili iletişim kurabilmesine olanak sağlayan bir araçtır.
Bize göre herkes farklıdır: Bazı kişiler kendilerini doğal konuşma veya çeşitli yollarla kısıtlı biçimde ifade edebilirken, bazı kişiler de çok daha karmaşık iletişim ihtiyaçları içinde olabilirler. ADİS çok çeşitli yollarla sunulabildiğinden farklı ihtiyaçlara uyarlanabilen bir esnekliğe sahiptir.
Bize göre herkes yapabilir: Bize göre iletişim kurmak için kimse çok genç, çok yaşlı ya da çok engelli değildir. Kişinin şu anda yapabildikleri yeteneklerinin son noktası değildir. Denemeden ne kadar ilerleyebileceğini bilmemiz mümkün değildir.
Bize göre her adım bir kazanımdır: Bir şeyi öğrenmek hepimiz için zaman alır. Bazılarımız yavaş bazılarımız da daha hızlı öğreniriz. Bu durum ADİS için de aynıdır. Bu yolda atılan her adım, her çaba bize göre başarıyı inşa ederken örülen bir tuğladır. İster çabuk olsun, ister zaman alsın atılan hiçbir adım boşa gitmez, öğrenilen hiçbir şey atıl kalmaz. Attığımız adımlarla eninde sonunda belli bir yol kat etmiş olur ve geriye baktığımızda başladığımız yerde olmadığımızı görürüz. İşte bu sebeple yanlış yapmak korkusu; yeni yöntemleri denemek, başlamak ve sabırla ilerlemekten sizi alıkoymamalı. Başarıya giden yolda size eşlik etmeye hazırız.
Eğer ADİS’i daha önce duyduysanız muhtemelen ADİS hakkında yanlış bilinen pek çok şey de duymuşsunuzdur.
Esasen ADİS’in faydaları birçok bilimsel araştırma ile kanıtlanmıştır. ADİS hakkında yerleşmiş bu yanlış düşünce kalıpları ve mitler yapılan araştırmalarla çoktan çürütülmüştür.
Araştırmalar ve klinik tecrübelerin ortaya koyduğu yanıtları görmek için
Mitler ve Bilimsel Kaynaklar sayfamıza mutlaka göz atın.
ADİS’e başlamanızı teşvik etmek ve iletişiminizi güçlendirmek için bazı kaynakları sizler için ücretsiz olarak paylaştığımız sayfamıza göz atın.
Okulda, evde, hastanede kullanılabilecek bazı iletişim kaynaklarımızı inceleyin.
İstediklerinizi bilgisayarınıza indirip birer çıktısını alın, daha sağlıklı bir kullanım için mümkünse lamine edin ve hiçbir ücret ödemeden hemen kullanmaya başlayın.
ADİS dünyasına hoş geldiniz!
Nereden başlamalıyım?: ADİS’e başlamak için herhangi bir ön koşul, herhangi bir beceri veya seviye yoktur. Ancak şimdi başlamak sonra başlamaktan daha avantajlıdır.
Ya bir şeyleri yanlış yaparsam?: ADİS’te yanlış yapmak, hata yapmak diye bir şey yoktur. Onun yerine kararlı, istikrarlı ve sabırlı olmak, merkeze kullanıcıyı almak ve ADİS’i öğretmek için ADİS’i kullanmak vardır.
İletişim yolculuğunuzda size rehberlik etmemizi isterseniz demo talebinde bulunabilirsiniz.